कासिनन्यूज,
काठमाडौं ।

सामान्यतः हाम्रो दिमागमा यो विचार आउँछ कि सूर्य ग्रह हो वा देवता । यदि उनी देवता हुन् भने कसरी ग्रह हुन सक्छ ?

१. सूर्य देवका अभिभावक
पौराणिक सन्दर्भमा सूर्य भगवान्‌को उत्पत्तिसम्बन्धी धेरै सन्दर्भहरू छन् । पुराणका अनुसार सूर्य भगवान् पिताको नाम महर्षि कश्यप र आमाको नाम अदिति हो । अदितिका छोराहरूलाई आदित्यस भनिन्छ । ३३ कोटी देवतामध्ये अदितिका १२ छोरा पनि पर्छन् जसको नाम विवासवान (सूर्य), आर्यमा, पुषा, त्वष्ट, सविता, भाग, धाता, विधाता, वरुण, मित्र, इन्द्र र त्रिविक्रम (भगवान् वामन) हुन् । १२ आदित्यबाहेक ८ वसु ११ रुद्र र २ अश्विनकुमार पनि छन् । कश्यप ब्रह्माको छोरो मारिचीको जन्म भएको थियो । कश्यपबाट भिस्वान र विवस्वानका छोरा वैवस्थ मनु भिस्वानलाई सूर्य भनिन्छ ।

२. पत्नी छोरा
विश्वकर्माकी छोरी संज्ञा विश्वास्वासनकी श्रीमती भइन् । सूर्यले उनको गर्भबाट तीन बच्चा जन्माइन् । तिनीहरूका एक छोरी र दुई छोरा थिए । सबैभन्दा पहिले प्रजापति श्रद्धादेव, जसलाई वैवस्वत मनु भनिन्छ, जन्म भएको थियो । त्यसपछि यम र यमुना- यी जुम्ल्याहा बच्चाहरू जन्मे । यमुनालाई कालिन्दी भनिन्थ्यो । भगवान् सूर्यको भव्य रुप देखेर संज्ञाले यसलाई सहन सकिनन् । उनले आफ्नै छाया आफ्नै रङका साथ देखायो । उनी छाया स्वर्ण भनेर चिनिन्छिन् । एक संज्ञाका रूपमा पनि विचार गर्दै, सूर्यले आफ्नो गर्भबाट आफूजस्तो एक सानदार छोरा उत्पादन गरे । ऊ आफ्नो जेठो मानुजस्तो थियो । यसैले सुवर्ण मनुका रूपमा प्रख्यात भए । त्यो छायाबाट शनैश्चर (शनि) र ताप्ती नामकी एउटी छोरी जन्मे ।

यम धर्मराजको स्थानमा उचालिए र सबै विषयहरूमा धर्मले सन्तुष्ट गरे । सुवर्ण मनु प्रजापति बन्ने । भनिन्छ कि आज पनि उनले मेरुगिरिको शिखरमा तपस्या गर्छन् । यो पनि भनिएको छ कि जब संज्ञाले आफ्नो छाया छाडिदिइन्, उनी आफैंले घोडीका रूप लिइन् र तपस्या गर्न थालिन् । जब भगवान् सूर्यले सन्न्न्यालाई तपस्या गरिरहेको देखे, तब उनले उनलाई फेरि आफ्नो ठाउँमा ल्याए । त्यसोभए अश्विनी कुमार संज्ञाको बडवा (घोडी) बाट आए ।

वैवस्वाट मनु अदितिको छोरा विवासनको जन्म भएको थियो । इक्ष्वाकु, नृगा, धृष्ट, शरयती, नारीशान्त, प्रणु, नाभागा, दिष्ट, करुष र प्रशाध्राजस्ता १० महान् छोरा महाराजा मनुले पाए । सूर्यका अरू धेरै छोराहरू पनि थिए । त्रेतायुगमा कपिराज सुग्रीव र द्वापरमा महारथी कर्ण भगवान् सूर्यको अंशबाट उत्पन्न भएको विश्वास गरिन्छ । श्री कृष्णकी आमा देवकी अदितिको अवतार हुन् भनिन्छ ।

भगवान् सूर्यको परिवारको विस्तृत कहानी भविष्य पुराण, मत्स्य पुराण, पद्म पुराण, ब्रह्मा पुराण, मार्कण्डेय पुराण र सम्पुराणमा वर्णन गरिएको छ। सबै सूर्यवंशीहरू उसका सन्तान हुन् ।

३. अन्य नामहरू
रवि, दिनकर, दिवाकर, भानु, भाष्कर, प्रभाकर, सविता, दिनमानि, आदित्य, अनन्त, मार्तन्ड, आर्क, पतंग र विवाहवासन । आइतबार भगवान् विष्णु र सूर्यदेवको दिन पनि हो । यो हिन्दू धर्ममा सबैभन्दा राम्रो युद्ध मानिन्छ । राम्रो स्वास्थ्य र प्रतिभा पाउन, उपवास आइतबार गर्नुपर्छ ।

४. ग्रह वा देवता
सूर्य भगवान् ग्रह होइन तर देवता हन् । सूर्य ग्रहलाई वेदमा विश्वको आत्मा भनिएको छ । ज्योतिष र पुराणका केही पदहरूमा सूर्यलाई सूर्य भगवान्‌सँग जोडेको पनि देखिन्छ, जबकि सूर्य भगवान् पृथ्वीमै जन्मिएको हो भन्ने विश्वास गरिन्छ । अर्का पौराणिक कथाका अनुसार, कश्यपकी पत्नी अदितिले सूर्य साधना गरेर एउटा ठूलो छोरोलाई जन्म दिएकी थिइन् । यो पनि भनिन्छ कि सूर्य भगवान् थिए जसले उनको गर्भबाट जन्मन वरदान दिनुभयो ।