बसन्ती भट्ट,
काठमाडौं ।
जलवायु परिवर्तन मानवरुपी जीवन सँग जोडिएको एउटा अभिन्न अंग हो । जलवायुको सिद्धान्त बिना यो संसार चल्न सक्दैन भन्ने यर्थाथपरक तथ्य जहिले पनि बाहिर आईरहेको हुन्छ । प्राविधिक र आधुनिक युगको चिन्तनको कारण अहिले जलवायु परिवर्तन विश्वव्यापी घटनाको रुपमा चित्रण गरिन थालिएको छ ।
अहिलेका मानवहरुको पहिलो चिन्ता र प्राथमिकता भनेको जलवायु परिवर्तन भएको छ । यसले पृथ्वीको जलवायु प्रणालीमा हुने दीर्घकालीन परिवर्तनहरूलाई जनाउँछ जस्तै;तापमान, वर्षा, र अन्य जलवायु सूचकहरूमा परिवर्तन। जलवायु परिवर्तनका कारणहरू प्राकृतिक र मानवीय (मानव–प्रेरित) दुवै हुन्, र जलवायु परिवर्तनको प्रभावहरूले हाम्रो जीवनका विभिन्न पक्षहरूलाई व्यापक रुपमा असर गरिरहेको छ, स्वास्थ्य देखि अर्थतन्त्र, जैविक विविधता देखि खाद्यान्न सम्म।

जलवायु परिवर्तनका कारणहरू
जलवायु परिवर्तनका विभिन्न कारण भए पनि अहिलेको प्रमुख कारण भनेको प्राकृतिक र मानवीय कारणहरू नै हुन् । अन्य धेरै कारकहरू छन् जसले जलवायु परिवर्तनमा योगदान गर्दछन्। जलवायु परिवर्तनका प्राकृतिक कारणहरूमा सौर्य विकिरण, ज्वालामुखी विस्फोट र पृथ्वीको कक्षमा हुने परिवर्तनहरू समावेश छन्। यी कारकहरूले लाखौं वर्षदेखि पृथ्वीको जलवायु प्रणालीलाई असर गर्दै आएका छन्।
तर, आज जलवायु परिवर्तनको मुख्य कारक मानविय गतिविधिहरू बनेका छन्। जलवायु परिवर्तनका एन्थ्रोपोजेनिक(Anthropogenic) कारणहरूमा जीवाश्म इन्धन जलाउने, वन फँडानी र औद्योगिक गतिविधिहरू समावेश छन् । ऊर्जा उत्पादन र यातायातका लागि कोइला, तेल, र प्राकृतिक ग्यास जस्ता जीवाश्म इन्धनहरूको प्रयोगले कार्बन डाइअक्साइड (CO2) जस्ता हरितगृह ग्यासहरू वायुमण्डलमा छोड्छ, यी ग्यासहरूले सूर्यको तापलाई जालमा पार्छ, जसले गर्दा पृथ्वीको तापक्रम बढ्छ ।

जलवायु परिवर्तनको प्रभाव
जलवायु परिवर्तनको प्रभाव व्यापक र दूरगामी छ । जसमा बढ्दो समुद्री सतह, अधिक बारम्बार र तीव्र चरम मौसम परिवर्तनका घटनाहरू, वर्षा ढाँचामा परिवर्तन, र बिरुवा र जनावर प्रजातिहरूको वितरण र प्रशस्ततामा परिवर्तनहरू समावेश छन्। जलवायु परिवर्तनले मानव स्वास्थ्य, जलस्रोत, कृषि र पूर्वाधारमा पनि असर गरिरहेको छ ।
हिमनदीहरू र बरफको पानाहरू पग्लने, साथै तापक्रमको कारण समुद्री पानीको थर्मल विस्तारको कारणले गर्दा समुद्री सतह बढ्दकक क्रममा छ। जसले गर्दा तटीय बाढी र कटान निम्त्याउन सक्छ, र तल्लो क्षेत्रहरूमा अवस्थित समुदाय र पूर्वाधारहरूलाई असर गर्न सक्छ।
चरम मौसमी घटनाहरूजस्तै; गर्मीको लहर, खडेरी र तूफानलेघर, व्यवसाय, र सार्वजनिक पूर्वाधारमा क्षति पुर्या㩷उने गतिविधिहरू बारम्बार र तीव्र हुँदै गइरहेका छन्। वर्षाको ढाँचामा परिवर्तनले बारम्बार बाढी र खडेरी निम्त्याउन सक्छ, जसले पानीको उपलब्धता र खाद्य उत्पादनलाई असर गर्छ। वनस्पति र जनावर प्रजातिहरूको वितरण र प्रशस्ततामा परिवर्तनहरूले पारिस्थितिक प्रणाली र जैविक विविधतामा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ, जुन मानव अस्तित्वको लागि आवश्यक छ।

जलवायु परिवर्तनका लागि समाधानहरू
जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न र त्यसमा अनुकूलन गर्न हामीले व्यक्तिगत, समुदाय र विश्वव्यापी स्तरमा कदम चाल्नुपर्छ। एउटा महत्त्वपूर्ण कदम भनेको सौर्य र पवन उर्जा जस्ता नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा संक्रमण गरेर र ऊर्जा दक्षतामा सुधार गरेर हाम्रो हरितगृह ग्यास उत्सर्जन घटाउनु हो। स्वच्छ ऊर्जा पूर्वाधारमा लगानी गरेर र ऊर्जा कुशल प्रविधिहरू अपनाएर यो हासिल गर्न सकिन्छ।
अर्को महत्त्वपूर्ण कदम भनेको कार्बन शोषण र भण्डारण गर्ने वन, सिमसार र महासागर जस्ता प्राकृतिक इकोसिस्टम(भअयकथकतझ)को संरक्षण र पुनर्स्थापना गर्नु हो। यो पुनरुत्थान र वनीकरण, प्राकृतिक बासस्थानको संरक्षण, र प्राकृतिक स्रोतहरूको दिगो व्यवस्थापन मार्फत गर्न सकिन्छ।
हामी जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरूसँग जलवायु–उम्रदायी पूर्वाधारको विकास गरेर र चरम मौसमी घटनाहरूको भविष्यवाणी गर्ने र प्रतिक्रिया दिन सक्ने क्षमतामा सुधार गरेर पनि जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरूलाई अनुकूलन गर्न सक्छौं। यसले पूर्वाधारमा लगानी समावेश गर्दछ जुन जलवायु–सम्बन्धित खतराहरू, जस्तै समुद्री सतह वृद्धि र बाढीको सामना गर्न डिजाइन गरिएको छ।
निष्कर्ष
जलवायु परिवर्तन एक जटिल विश्वव्यापी समस्या हो, जसको लागि विश्वभरका व्यक्ति, समुदाय र सरकारहरू बाट एकजुट प्रयास आवश्यक छ। जलवायु परिवर्तनका कारणहरू र प्रभावहरू विविध र दूरगामी छन्, तर समाधानहरू अवस्थित छन्। हाम्रो हरितगृह ग्यास उत्सर्जन घटाएर, प्राकृतिक पारिस्थितिक प्रणालीको रक्षा गरेर, र जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरूलाई अनुकूलन गरेर, हामी आफ्नो र भावी पुस्ताहरूका लागि थप दिगो र लचिलो भविष्यतर्फ काम गर्न सक्छौं।